Gruczoły okołoodbytowe, zwane też zatokami okołoodbytowymi, to specyficzne gruczoły zapachowe znajdujące się w okolicy odbytu u niektórych ssaków, w tym naszych domowych psów i kotów. Jeśli działają prawidłowo, nie powodują żadnych dolegliwości i nie wymagają szczególnej pielęgnacji ze strony opiekuna. Część opiekunów nawet nie zdaje sobie sprawy z ich istnienia, póki u ich zwierzaka nie pojawią się niepokojące objawy i szczególne zainteresowanie okolicą własnego odbytu. Po co zwierzętom takie gruczoły? Gdzie dokładnie się znajdują i jakie objawy mogą świadczyć o problemach w tej okolicy?
Gdzie znajdują się gruczoły odbytowe u psa?
Gruczoły okołoodbytowe umiejscowione są symetrycznie po dwóch stronach odbytu. W zależności od wielkości psa swoim rozmiarem mogą przypominać migdał lub, u większych osobników, średniej wielkości winogrono. Gruczoł okołoodbytowy to swego rodzaju wpuklenie skóry tworzące jamę, w której gromadzona jest wonna wydzielina. Zatoki te znajdują się pomiędzy mięśniami zwieraczami wewnętrznym i zewnętrznym, a ich ujście jest ukryte w fałdach skóry okalającej odbyt.
Jaką funkcję pełni wydzielina z gruczołów okołoodbytowych?
Wydzielina z gruczołów okołoodbytowych może wyglądać różnie w zależności od konkretnego osobnika – mieć barwę od żółtej, przez zielonkawą do ciemnobrązowej i konsystencję od oleistej do konsystencji pasty. Ma bardzo specyficzny, nieprzyjemny zapach, który wiele osób określa jako „rybi”. Dla psów jest to jednak bardzo interesująca woń będąca indywidualnym dla każdego osobnika znakiem rozpoznawczym. Zapach ten pełni ważną funkcję komunikacyjną – nie bez powodu psy zapoznają się ze sobą, wąchając się nawzajem pod ogonem. Wydzielina z gruczołów okołoodbytowych nie wydobywa się z nich jednak cały czas. Żeby do tego doszło, potrzeba odpowiedniego nacisku. Najwięcej wydzieliny wydostaje się podczas defekacji – pokrywa ona wtedy wydalony kał. Właśnie dlatego pozostawiony przez jednego psa stolec jest tak bardzo interesujący dla innych. Fakt ten wyjaśnia również, dlaczego dla psich przodków defekacja stanowiła sposób na oznaczenie granic swojego terytorium. Takie zachowanie wciąż można zaobserwować np. u wilków. Niewielka ilość wydzieliny gruczołów okołoodbytowych pojawia się również podczas ekscytacji i silnych emocji, które powodują zaciskanie zwieraczy odbytu.
Jak rozpoznać zatkane gruczoły odbytowe u psa?
Przepełnione gruczoły okołoodbytowe powodują u większości psów dość charakterystyczne objawy. Kłopoty może zwiastować nagłe pojawienie się intensywnego i nieprzyjemnego zapachu z okolicy odbytu. Ponadto pies zaczyna wykazywać wyraźny dyskomfort – wylizywać się nerwowo pod ogonem oraz saneczkować, czyli pocierać zadem o podłoże. Objaw ten może wydawać się zabawny, świadczy jednak o tym, że powinno się jak najszybciej zabrać zwierzaka do weterynarza, by sprawdził stan gruczołów okołoodbytowych. Brak reakcji opiekuna na tym etapie może prowadzić do rozwinięcia się bolesnego stanu zapalnego, a nawet pęknięcia gruczołu i powstania przetoki w okolicy odbytu. W takim przypadku niezbędna jest pilna konsultacja lekarska i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Przyczyny zapalenia gruczołów okołoodbytowych
Skąd się biorą problemy z gruczołami okołoodbytowymi? Możliwych przyczyn jest kilka i każdy przypadek powinien być traktowany indywidualnie. Zaczopowane i zatkane kanały odbytowe u psa mogą być spowodowane predyspozycjami związanymi z budową anatomiczną – występuje to najczęściej u małych ras np. maltańczyków, shih-tzu czy chihuahua, ale również u labradorów. W takim przypadku budowa kanalika wyprowadzającego utrudnia wypływ wydzieliny z gruczołu podczas defekacji. Gruczoł przepełnia się, powodując dyskomfort i może tam dochodzić do namnożenia bakterii. Następnie pojawia się stan zapalny i obrzęk, który dodatkowo utrudnia wypływ wydzieliny.
W takich przypadkach bardzo ważna jest profilaktyka i regularne opróżnianie manualne gruczołów, co pozwala zapobiec nadmiernemu gromadzeniu wydzieliny. Innym powodem przepełnienia zatok okołoodbytowych są zaburzenia pracy układu pokarmowego. By wydzielina była wyciskana podczas defekacji, kał musi mieć odpowiednio zbitą konsystencję. Dlatego zbyt luźne stolce i częste biegunki mogą prowadzić do problemów z gruczołami. Podobnie jest w przypadku nawracających zaparć – gdy pies nie wypróżnia się wcale przez dłuższy czas, również powoduje to zaleganie i gromadzenie się nadmiaru wydzieliny. Powtarzające się zapalenie gruczołów okołoodbytowych może być też jednym z sygnałów świadczących o alergii pokarmowej. Jeśli więc stan zapalny zatok okołoodbytowych jest problemem, który regularnie nawraca, warto poszukać pierwotnej przyczyny problemu i wdrożyć odpowiednią profilaktykę.
W sytuacji, gdy mamy podejrzenie alergii pokarmowej, najlepszym sposobem jest przeprowadzenie diety eliminacyjnej. Więcej o niej się dowiesz w artykule ,,Dieta eliminacyjna u psa i kota”.
Jeśli Twój pies miewa problemy z gruczołami okoloodbytowymi, możesz zapisać się mnie na konsultację żywieniową, gdzie omówimy potencjalną przyczynę i rozwiązanie problemu.
Jak czyścić gruczoły okołoodbytowe u psa
Jeśli zauważysz niepokojące objawy, które mogą wskazywać na zatkanie lub zapalenie gruczołu, koniecznie wybierz się z psem do lekarza weterynarii. Za pierwszym razem nie próbuj samodzielnie ewakuować nadmiaru wydzieliny, bo możesz zrobić to nieumiejętnie i sprawić niepotrzebny ból. Jeśli chcesz nauczyć się, jak wykonywać zabieg opróżniania gruczołów w domu, poproś lekarza weterynarii o odpowiedni instruktaż. Istnieją 2 sposoby wykonania – zewnętrzny i wewnętrzny. Lekarze weterynarii najczęściej korzystają z metody wewnętrznej, zwłaszcza że u niektórych psów metoda zewnętrzna jest praktycznie niemożliwa do wykonania ze względu na budowę anatomiczną. Metoda wewnętrzna dodatkowo pozwala ocenić czy przepełnieniu gruczołów towarzyszy stan zapalny, który powinno się wyleczyć. Niezależnie od wybranej techniki należy przygotować kawałek ręcznika papierowego i założyć jednorazowe rękawiczki. Następnie trzeba unieść ogon psa, zlokalizować umiejscowienie gruczołów i ucisnąć je w odpowiedni sposób tak, by wydzielina trafiła na podstawiony arkusz ręcznika.
Koniecznie przeczytaj też artykuł ,,Co zrobić żeby psu nie śmierdziało z pyska”.
